Het televisie- en communicatiecentrum voor de Chinese staatstelevisie CCTV (China Central Television) is na het Pentagon ’s werelds grootste kantorencomplex.
Het is ontworpen door OMA (Office for Metropolitan Architecture), het bureau van de Nederlandse top architect Rem Koolhaas.
Michael Klinkhamer was voor enkele weken in Beijing aan het fotograferen en publiceerde in 2008 deze reportage voor Miljonair magazine. De Nederlandse architect Rem Koolhaas wilde toen niet persoonlijk geassocieerd worden met een blad met als titel “Miljonair” om waarschijnlijk politiek correcte motieven toendertijd. De redactie van het blad Miljonair wilde desondanks toch aandacht geven aan zijn motieven en filosofie omtrent het bijzondere CCTV gebouw dat officieus af was in Januari 2008 maar uiteindelijk pas in 2012, na een brand en vertragingen in gebruik werd genomen door de Chinese staatsomroep.
Door een grondige voorbereiding en een toegestaan kort werkbezoek in Rotterdam bij het OMA architectenbureau, voorafgaand aan mijn reis naar Beijing kon ik de maquette, schaalmodel van het CCTV fotograferen en genoeg informatie vinden over hoe Rem Koolhaas tot dit prijswinnende concept voor de oren en ogen van de Chinese staatsomroep was gekomen.
Eenmaal in China aangekomen was in feite het niet persoonlijk interviewen van Koolhaas een voordeel. Ik had op die manier volledige vrijheid om op eigen beweging en niet geleid te worden door hapklare brokken uit de PR machine van OMA en Koolhaas mijn eigen onderzoek te doen. Door urenlange wandelingen rondom het bouwproject de maken en vanuit alle mogelijke hoeken en standpunten foto’s te maken. zowel van het gebouw als de leefomgeving eromheen. Deze aanpak resulteerde in een serie unieke sfeerbeelden, portretten en de documentatie van een belangrijk moment in de ontwikkeling van het ‘Central Business District’ in Beijing maar ook voor mij persoonlijk als architectuurfotograaf en in feite ook als straatfotograaf. Een vorm van fotografie die ik later vanaf 2010 tot 2020 intensief heb gedaan in voornamelijk Cambodja met mijn onderneming vanuit Phnom Penh: https://klinkhamer.calltheone.com/en/cambodian-photo-tours/
Zoals toen in 2008 vlak voor aanvang van de Olympische Spelen nog met hoop en positiviteit naar de Chinese overheid werd gekeken, zijn we in 2021 inmiddels terug op aarde met betrekking tot China en is van de beloofde “openheid” tot op heden weinig tot niets terecht gekomen. De CCP heeft in de periode van 13 jaar indruk gemaakt met de China‘s Belt and Road Initiative (BRI) (一带一路) uitgerold dat een verbinding maakt tussen China, en de rest van Azie, Afrika en Europa. Een netwerk via land en water. Met als doel het versterken en verbeteren van de economische activiteiten en handel in de wereld met China als drijvende kracht. Het CCTV gebouw is in feite de ogen en oren van de CCP en als zodanig van enorme importantie.
Hier herplaatst ik de CCTV of Made in Holland reportage aangevuld met meerdere portretten en andere nog niet eerder gepubliceerde foto’s uit Beijing 2008.
Onwerkelijkheid en een geweldig gevoel van spanning overvalt me wanneer ik op Beijing international airport land en buiten alles in een geel stoffige laag lijkt ze zijn gehuld. Het is de winter van 2008, China en vooral Beijing is een grote bouwput. Mijn opdracht is om een fotoreportage te schieten en een artikel te schrijven over het CCTV ( China Central Television ) gebouw dat door onze Nederlandse top architect, Rem Koolhaas is ontworpen. Ook mocht ik voor Nikon-Pro magazine een serie foto’s maken met hun laatste top camera model de D3, de 24-70mm en de 12-24mm F2.8 lenzen. Apparatuur die juist op tijd zijn uitgekomen voor de Olympische Spelen van 2008. Nikon lanceert net als Canon en andere top camera merken dan hun laatste pro camera’s. Om de internationale pers fotografen met het beste materiaal tot hun beschikking die foto’s te laten maken die voorheen onmogelijk leken te schieten te zijn. Snellere lenzen, meer foto’s per seconde en beter technische innovaties om Olympische records vast te leggen. Daarnaast wilde ik een serie portretten maken en ook die andere prestigieuze gebouwen fotografen die door wereldtop architecten in Beijing werden gerealiseerd. Alles stond in het teken van de Olympische spelen en om China als opkomende wereldmacht in een gouden glans van grootsheid, macht en aanzien te geven.
“Die bepaalde ongeveer zes weken in China in 2008 waren op vele manieren het begin van mijn vernieuwde zoektocht in de fotografie en resulteerde in mijn persoonlijke en professionele nieuwe identiteit als fotograaf en ook als schrijver.”
Op het eerste gezicht.
In het hart van het CBD het zakendistrict van Beijing, de metropool waar zeventien miljoen mensen wonen en werken, draait de bouw op volle toeren. Waar 24/7 uur per dag wordt er doorgewerkt. Op 235 meter hoogte verlichten flitsende las-lichten en vuurstralen de nacht. Bouwkranen bewegen traag om immense schildplaten, bedoeld om de constructie te verstevigen, op hun juiste positie te krijgen.
Terwijl ik daar zo sta nog met een ‘jetlag’ in de koele avond, razen auto’s via een achtbaan fly-over boven mij langs. De lucht is smerig; veel voetgangers en fietsers dragen een stofkapje. Boven me klinkt het bouw geweld van de duizenden arbeiders die bezig zijn aan Beijings grootste prestigeobject. En opeens realiseer ik me dat het gebouw nooit op tijd klaar zal zijn voor de Olympische Spelen. De sfeer is als van een science fiction film en ik voel me daarbij zeer geïnspireerd.
Gebouw van de grote getallen.
In de constructie van het nieuwe televisie- en communicatiecentrum is 10.000 ton staal verwerkt. Het gebouw
moet 465.000 mÇ aan kantooroppervlak gaan omvatten en ruimte bieden aan 54 etages, 76 liften, 15 productiestudio’s, 17 nieuws studio’s en 10.000 medewerkers.
Om een idee te geven van de schaal van het project: op de bouwlocatie zouden 29 Boeing 747’s naast elkaar kunnen
worden geparkeerd. Naar verwachting wordt het CCTV in 2009 opgeleverd.
De prijs van prestige
De totale kosten van het complex zullen de 600 miljoen euro ruimschoots overschrijden.
De torenhoge prijs en de aarzeling van de Chinese regering om na zo’n kostenpost nog meer grootse projecten
door westerse architecten te laten realiseren, was voor de toen nieuw geïnstalleerde president Wen Jiabao in 2003 reden genoeg om de bouw en financiering te heroverwegen. Het doorrekenen van het project nam een jaar in beslag; toen werd het de Chinezen duidelijk dat het te laat was om de bouw nog te stoppen. Al was het alleen maar omdat dat een enorm gezichtsverlies zou betekenen. En dus werd besloten om door te bouwen, al werden er tal van kostenbesparende maatregelen getroffen. Desondanks blijft de visie van Rem Koolhaas vrijwel onaangetast – zijn
visie op de hoofdstad van een wereldmacht in de 21ste eeuw.
Terwijl in China werd gediscussieerd over de kosten, waren mensenrechten groeperingen en media in het Westen
vooral bezig met de morele kant van Koolhaas’ bouwwerk. Want hoe kun je als gerenommeerd
westerse architect een showpiece bouwen voor een communistisch regime, dat mensenrechten en vrijheid
van meningsuiting compleet naast zich neerlegt? Koolhaas vindt dat het werk voor CCTV juist een bijdrage kan leveren aan een grotere openheid van het bewind; de open structuur en brede toepasbaarheid van het project is juist met die gedachte ontworpen. In 2004 zei hij in het VPRO-programma R.A.M.: “Ik ben ervan overtuigd dat de staatstelevisie geprivatiseerd zal worden, daarom doen wij dit gebouw. De privatisering en digitalisering
van de media in China zal voor een uiteindelijke bevrijding zorg dragen. Als het niet lukt om die bevrijding rond 2008 te bewerkstelligen, zal ik dat onmiskenbaar persoonlijk als rampzalig ervaren.”
Openheid als sleutelwoord
Op een oppervlakte van circa 20 hectare realiseert het Britse ingenieursbureau Arup de bouw van het complex. Het
technologisch gedurfde en baanbrekende ontwerp van de als avant-gardistisch omschreven Rem Koolhaas is zo vernieuwend dat de constructie alleen dankzij recent ontwikkelde architectuur software is te realiseren. Dat is des te belangrijker, omdat Beijing in een aardschok gevoelig gebied ligt. Het is een vereiste dat het gebouw schokken van 7 op de schaal van Richter kan doorstaan. Een van de moeilijkheden daarbij is dat in de twee torens geen echte kern aanwezig is, terwijl ze toch stevig genoeg moeten zijn om de op de constructie inwerkende krachten (niet alleen aardschokken, maar ook de winddruk en trillingen) aan te kunnen. De oplossing is even krankzinnig als geniaal: diamantvormige beplating aan de buitenkant van de torens. Op het eerste gezicht lijken deze platen decoratief,
maar ze zorgen ervoor dat de beide diagonalen langsbalken genoeg steun geven aan de oneven gewichtsverdeling erboven. Deze grid mesh is daarmee in wezen het primaire steunsysteem van het gebouw; een technische wereldprimeur.
De beide torens hellen tien graden over en zijn met elkaar verbonden door middel van een veertien etages hoge overspanning op respectievelijk 210 en 235 meter hoogte. In de twee torens zullen zowel de televisieredacties als de administratieve diensten van CCTV worden ondergebracht.
In het op grondniveau gesitueerde mediapark, de zogeheten black box, zullen in drie etages – deels ondergronds –
de televisiestudio’s en de technische faciliteiten gehuisvest worden. Op het dak van de black box wordt een parklandschap gerealiseerd door de Nederlandse firma Inside Outside van Petra Blaisse.
Het gebouw is ontworpen met ‘openheid’ als sleutelwoord; door middel van een interne loop kunnen de medewerkers
en bezoekers door het gebouw bewegen; in de ene toren naar boven, dan over de brug, en vervolgens in de andere toren weer naar beneden. “Wat me fascineert aan het communistische systeem,” aldus Koolhaas in R.A.M., “is dat het formele respect voor collectiviteit nog sterk genoeg is om dit loop-ontwerp als zodanig te herkennen.” De kern van de overhangende torens zijn overigens wel volledig verticaal – even is overwogen om ook de liftschacht onder een hoek te bouwen, maar dit had het prijskaartje met 20 miljoen euro verhoogd. Naast het gebouw is plaats voor hetTelevision Cultural Centre met een theater voor 1.500 bezoekers, danszalen en opnamestudio’s. Daarnaast komt in een van de torens het Mandarin Oriental, een vijfsterrenhotel met driehonderd uiterst luxe kamers.
Spiegel van de Chinese ziel.
Na de eerste confrontatie met het gebouw, gehuld in de nachtelijke duisternis, ben ik er nog niet uit. Indrukwekkend is het wel.
Maar is het mooi? Doet het wat met je? Is die beloofde schoonheid, vernieuwing of openheid al te bespeuren? Gelukkig is het de volgende dag prachtig weer: een strakblauwe lucht en een licht zonnetje. Dan ziet alles er beter uit. Vanuit mijn taxi zie ik het gebouw steeds weer opdoemen aan de skyline van Beijing. Het is een opmerkelijk bouwwerk, dat zich door zijn hoekigheid, harde lijnen en asymmetrische vorm niet makkelijk laat definiëren.
Daarom besluit ik om me enkele kilometers van het gebouw af te laten zetten en ernaartoe te wandelen. Zo kan ik vanuit een telkens veranderend gezichtspunt dewijze waarop de kolos zich tot het straatbeeld van Beijing verhoudt, bestuderen.
Tijdens mijn wandeling zie ik wat zich in feite afspeelt in Beijing: De oude hutongs (Chinese straatjes en buurtjes) zijn in verval en staan in de schaduw van de hoogbouw van het zakendistrict. Het zijn twee werelden, wat nog eens wordt benadrukt door de enorme muur/schutting waarmee het CCTV gebouw van pottenkijkers wordt afgeschermd.
Ook die muur komt uit de koker van Koolhaas. Geen alledaagse schutting met wervende foto’s van wat er uiteindelijk
achter moet verrijzen, maar een muur met roest en Chinese leuzen uit vervlogen tijden. Arty en geheel volgens de laatste trend in urban grunge.
De buurtbewoners en voorbijgangers die ik naar hun mening vraag over het gebouw, trekken hun schouders op: “Me don’t like. Not Chinese. Too expensive too!” Nee, de liefde van het volk voor het mega bouwsel is nog niet echt te bespeuren.
Ik vervolg mijn weg en neem een kijkje achter de coulissen. Ik besef dat alles wat ik daar nu aantref, over een à twee jaar verdwenen zal zijn. Beijing, eigenlijk heel China, is in sneltreinvaart aan het moderniseren – het is de grootste bouwput ter wereld. Het gebouw is een geblindeerde reus vol dreiging. Een machtssymbool van een supermacht met vele gezichten.
Intimidatie van een grootmacht
Ter voorbereiding van mijn bezoek aan Beijing bezocht ik het hoofdkantoor van OMA in Rotterdam, waar ik de officiële presentatie maquette te zien kreeg. Op die schaal, en met de nodige fantasie, krijg je nog wel een gevoel van begrip voor de positieve doelstellingen, met als sterkste argument de communicatieve openheid van
het gebouw. Maar wanneer ik eenmaal aan de voet van deze in aanbouw zijnde kolos sta, verdwijnt dat gevoel compleet. Het gebouw is een donkere, geblindeerde reus vol dreiging. Met name de overhellende torens stralen pure intimidatie uit. Het is een machtssymbool van een supermacht met vele gezichten. Dat Koolhaas zich zou kunnen vergissen in China, in de beoogde openheid van het regime, is van een kinderlijke naïviteit. Zijn motivatie om ’s werelds grootste kantorencomplex neer te zetten in Beijing, lijkt eerder gebaseerd op de ambitie om iets te kunnen bouwen wat
elders in de wereld onmogelijk zou zijn.
“We moesten kiezen of we iets in China wilden maken of in het New York van na 9/11”, aldus Koolhaas tegen de VPRO. Dat het staatsinstituut CCTV de bevolking een gecontroleerde en gecensureerde waarheid blijft presenteren, werd eens te meer duidelijk toen de hel losbrak in het door China geannexeerde Tibet. Terwijl de wereldopinie steeds meer in verzet komt tegen China’s dubbele moraal en oproept tot het boycotten van de Olympische
Spelen, is het CCTV-gebouw nu al in een, letterlijke, spagaat beland. Openheid of staats propaganda? Communisme of kapitalisme?
Misschien is dat wel de ware visuele boodschap van het complex.
